Trốn Đóng, Chậm Đóng BHXH Bị Xử Lý Thế Nào?

Tác giả Gia Đình HR 12/09/2025 21 phút đọc

“Trốn Đóng, Chậm Đóng BHXH” đang trở thành vấn đề nóng trong quan hệ lao động hiện nay, khi không ít doanh nghiệp cố tình chậm nộp hoặc né tránh nghĩa vụ với cơ quan bảo hiểm.

Hành vi này không chỉ làm ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hợp pháp của người lao động mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý nặng nề cho chính doanh nghiệp.

Trong bối cảnh pháp luật ngày càng siết chặt, việc nắm rõ chế tài xử lý, cũng như hậu quả của việc trốn đóng, chậm đóng BHXH là điều bắt buộc để đảm bảo hoạt động nhân sự – tài chính diễn ra minh bạch, đúng luật và bền vững.

1. Khái Niệm Trốn Đóng Và Chậm Đóng BHXH

Trước tiên, để hiểu rõ chế tài xử lý, cần phân biệt hai hành vi thường gặp trong doanh nghiệp:

Trốn đóng BHXH: là hành vi cố ý không tham gia BHXH cho người lao động, gian dối trong việc kê khai số lao động, tiền lương làm căn cứ đóng hoặc các thủ đoạn khác nhằm né tránh trách nhiệm (Điều 17 Luật BHXH 2014).

Chậm đóng BHXH: là tình trạng doanh nghiệp có tham gia nhưng không nộp tiền đúng hạn, nợ đọng kéo dài, làm ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi hưởng chế độ của người lao động.

Điểm khác biệt then chốt nằm ở ý chí và mức độ vi phạm. Trốn đóng là cố ý vi phạm, có dấu hiệu gian dối. Chậm đóng nhiều trường hợp xuất phát từ khó khăn tài chính nhưng vẫn bị xem là vi phạm pháp luật.

Trên thực tế, theo thống kê của BHXH Việt Nam, tỷ lệ nợ đóng và trốn đóng chiếm khoảng 2–3% tổng quỹ đóng hằng năm, ảnh hưởng trực tiếp đến an sinh xã hội và quyền lợi của hàng triệu lao động.

>>>>> Xem nhiều: Khóa học hành chính nhân sự tại Hà Nội

2. Cơ Sở Pháp Lý Xử Lý Trốn Đóng, Chậm Đóng BHXH

Hệ thống pháp luật hiện hành quy định khá đầy đủ:

Luật BHXH 2014 (Điều 122, Điều 123) quy định trách nhiệm đóng, quyền giám sát và xử phạt.
Luật BHXH 2024 (có hiệu lực từ 01/01/2026) bổ sung nhiều quy định siết chặt chế tài xử lý hành vi vi phạm, tăng cường tính răn đe.
Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động, BHXH, bảo hiểm y tế.
Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 (Điều 214, 215, 216) quy định tội gian lận BHXH, trốn đóng BHXH.

Như vậy, tùy theo mức độ vi phạm, doanh nghiệp và người đứng đầu có thể bị xử lý hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

3. Chế Tài Xử Lý Hành Chính

Theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP:

Chậm đóng BHXH:

Phạt tiền từ 12% đến 15% tổng số tiền phải đóng BHXH nhưng chưa đóng (tối đa 75 triệu đồng) nếu chậm đóng từ 30 ngày trở lên.

Ngoài ra, doanh nghiệp phải nộp đủ số tiền chậm đóng cộng lãi suất chậm đóng (theo lãi suất đầu tư quỹ BHXH).

Trốn đóng BHXH:

Phạt từ 50 đến 75 triệu đồng khi không đóng BHXH cho toàn bộ người lao động có nghĩa vụ tham gia.
Buộc truy đóng số tiền trốn đóng cộng tiền lãi phát sinh.
Các hành vi kê khai sai (mức lương thấp hơn thực tế): cũng bị xử phạt từ 12 đến 20 triệu đồng, đồng thời phải điều chỉnh và truy thu.

Điểm đáng chú ý là cơ quan BHXH có quyền thanh tra, lập biên bản và chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra nếu có dấu hiệu hình sự.

>>>>> Xem thêm:

Cách Đăng Ký Người Phụ Thuộc Giảm Trừ Gia Cảnh Đúng Quy Định
Thu Nhập Không Cố Định Có Phải Tính Đóng BHXH
So Sánh Luật BHXH 2024 và 2014 : Những Điểm Khác Biệt Nổi Bật
Làm Sao Để Giữ Chân Nhân Viên Giỏi Mà Không Tăng Lương ?
Ngành Hành Chính Văn Phòng Thi Khối Nào? Học Trường Gì?

4. Trách Nhiệm Hình Sự Khi Trốn Đóng BHXH

Theo Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015:

Người nào có trách nhiệm đóng BHXH, BHYT, BHTN cho người lao động mà gian dối, trốn đóng từ 6 tháng trở lên, số tiền từ 50 triệu đồng hoặc từ 10 người lao động trở lên, gây hậu quả nghiêm trọng thì bị:

Phạt tiền từ 50 triệu đến 200 triệu đồng hoặc
Cải tạo không giam giữ đến 1 năm hoặc
Phạt tù từ 3 tháng đến 1 năm.
Phạm tội có tổ chức, tái phạm hoặc gây thiệt hại từ 300 triệu đồng trở lên có thể bị phạt tù đến 7 năm.

Ngoài ra, pháp nhân thương mại cũng có thể bị xử lý hình sự với mức phạt lên tới 3 tỷ đồng, cấm kinh doanh hoặc đình chỉ hoạt động.

Điều này cho thấy nhà làm luật coi hành vi trốn đóng BHXH là xâm phạm nghiêm trọng quyền lợi an sinh xã hội và cần xử lý nghiêm khắc.

5. Hệ Quả Đối Với Doanh Nghiệp Và Người Lao Động

Hậu quả của việc chậm đóng, trốn đóng BHXH không chỉ dừng ở mức xử phạt:

Đối với doanh nghiệp:

Mất uy tín, ảnh hưởng đến quan hệ với người lao động và đối tác.
Nguy cơ bị thanh tra, kiểm toán, thậm chí truy cứu hình sự.
Khó khăn trong việc tham gia đấu thầu, vay vốn ngân hàng khi bị liệt kê vào danh sách nợ đọng.

Đối với người lao động:

Không được xác nhận quá trình tham gia BHXH, ảnh hưởng đến chế độ hưu trí, thai sản, ốm đau, tai nạn lao động.
Trường hợp nghỉ việc, chấm dứt hợp đồng, quyền lợi bị treo hoặc mất.
Tạo tâm lý bất ổn, giảm gắn bó với doanh nghiệp.

Nhiều vụ việc đã xảy ra, người lao động phải khởi kiện ra tòa án để đòi quyền lợi BHXH, gây tốn kém thời gian và công sức cho cả hai phía.

6. Quy Trình Thanh Tra Và Thu Hồi Nợ BHXH

Để xử lý tình trạng nợ đóng, trốn đóng, cơ quan BHXH sẽ tiến hành các bước sau:

Gửi thông báo nhắc nợ: sau khi doanh nghiệp chậm đóng từ 30 ngày trở lên, cơ quan BHXH gửi văn bản yêu cầu nộp đủ số tiền và lãi phát sinh.
Thanh tra chuyên ngành: nếu vẫn không khắc phục, BHXH phối hợp với Thanh tra Lao động lập đoàn kiểm tra tại chỗ, yêu cầu giải trình và lập biên bản vi phạm.
Ban hành quyết định xử phạt: căn cứ Nghị định 12/2022/NĐ-CP, mức phạt hành chính được áp dụng tương ứng với hành vi.
Cưỡng chế thi hành: trong trường hợp doanh nghiệp cố tình không nộp, cơ quan BHXH có thể yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản, kê biên tài sản hoặc khởi kiện ra Tòa án.

Quy trình này đảm bảo tính răn đe nhưng cũng tạo điều kiện để doanh nghiệp khắc phục trước khi bị áp dụng biện pháp mạnh hơn.

7. Quyền Khởi Kiện Và Bảo Vệ Người Lao Động

Theo Điều 188 Bộ luật Lao động 2019 và Điều 119 Luật BHXH 2014:

Người lao động có quyền tự mình hoặc thông qua công đoàn khởi kiện doanh nghiệp ra Tòa án khi quyền lợi BHXH bị xâm phạm.

Trường hợp doanh nghiệp phá sản hoặc bỏ trốn, cơ quan BHXH sẽ phối hợp với chính quyền địa phương để lập hồ sơ, bảo vệ quyền lợi tối thiểu cho người lao động.

Người lao động cũng có thể gửi đơn khiếu nại đến Thanh tra Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, hoặc cơ quan BHXH cấp tỉnh.

Thực tế cho thấy, nhiều vụ việc người lao động liên kết lại, nhờ công đoàn khởi kiện đã buộc doanh nghiệp phải truy đóng, đảm bảo chế độ hưu trí, thai sản cho tập thể.

8. Một Số Vụ Việc Thực Tế

Để minh họa tính nghiêm minh của pháp luật, có thể điểm qua vài vụ việc điển hình:

Trường hợp tại TP. HCM (2022): một công ty may mặc nợ BHXH hơn 10 tỷ đồng trong nhiều năm, khiến hàng trăm công nhân không được chốt sổ, phải gửi đơn khởi kiện. Sau quá trình xét xử, Tòa buộc doanh nghiệp phải nộp đủ số tiền nợ và lãi, đồng thời giám đốc bị xử lý trách nhiệm hình sự.

Tỉnh Bắc Ninh (2023): cơ quan BHXH khởi kiện một doanh nghiệp FDI nợ hơn 20 tỷ đồng, Tòa án tuyên buộc nộp toàn bộ số tiền và áp dụng biện pháp cưỡng chế tài sản.

Hà Nội (2024): một doanh nghiệp dịch vụ bảo vệ trốn đóng BHXH cho hơn 200 lao động, giám đốc công ty bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 216 BLHS.

Những vụ việc trên cho thấy việc trốn đóng, chậm đóng không chỉ là rủi ro tài chính mà còn tiềm ẩn hậu quả pháp lý nặng nề.

9. So Sánh Quy Định Cũ Và Mới (Luật BHXH 2014 với 2024)

Luật BHXH 2024 (có hiệu lực từ 2026) đã có nhiều điểm siết chặt so với 2014:

Mở rộng đối tượng tham gia: thêm nhiều nhóm lao động phi chính thức bắt buộc phải tham gia, giảm tình trạng né tránh.
Tăng quyền thanh tra chuyên ngành của cơ quan BHXH: rút ngắn quy trình xử lý chậm đóng, nâng cao tính cưỡng chế.
Tăng chế tài xử phạt: mức phạt hành chính cao hơn, bổ sung quy định buộc công khai thông tin doanh nghiệp nợ đóng trên cổng BHXH.
Tăng quyền bảo vệ người lao động: thủ tục khởi kiện được đơn giản hóa, công đoàn có thể đại diện mà không cần ủy quyền.

So sánh này cho thấy xu hướng chung là siết chặt quản lý, giảm kẽ hở để bảo vệ quyền lợi cho người lao động.

10. Khuyến Nghị Thực Tiễn Cho Người Lao Động

Ngoài trách nhiệm của doanh nghiệp, người lao động cũng cần chủ động tự bảo vệ mình:

Kiểm tra định kỳ sổ BHXH điện tử trên ứng dụng VssID để đảm bảo doanh nghiệp đóng đầy đủ.
Yêu cầu minh bạch: khi ký hợp đồng lao động, cần ghi rõ mức lương làm căn cứ đóng BHXH.
Phản ánh sớm: nếu phát hiện chậm đóng, trốn đóng, cần báo ngay cho công đoàn hoặc cơ quan BHXH.
Lưu giữ bằng chứng: hợp đồng, bảng lương, thông báo của công ty để làm căn cứ khiếu nại hoặc khởi kiện.

Khi người lao động có ý thức bảo vệ quyền lợi, sẽ góp phần tạo sức ép để doanh nghiệp tuân thủ tốt hơn.

Hành vi trốn đóng, chậm đóng BHXH không chỉ là vi phạm pháp luật mà còn là sự phủ nhận cam kết an sinh với người lao động. Với hệ thống chế tài ngày càng chặt chẽ – từ hành chính đến hình sự – doanh nghiệp cần tuyệt đối tránh né tránh nghĩa vụ.

Hy vọng với bài viết này của Gia đình HR, bạn đã hiểu rõ về topic: Trốn Đóng, Chậm Đóng BHXH Bị Xử Lý Thế Nào?.

Đối với người lao động, việc hiểu rõ quy định pháp luật, quyền khiếu nại, khởi kiện sẽ là công cụ bảo vệ hữu hiệu. An sinh xã hội chỉ bền vững khi cả hai phía – doanh nghiệp và người lao động – cùng ý thức trách nhiệm và quyền lợi trong việc tham gia BHXH. Chúc bạn thành công!

>>> Bài viết tham khảo: